Маці даставала з абшарпанай шафы ўжо трохі выцвілы кіцель, несла бацьку. Колькі часу той невідушчым позіркам глядзеў на ордэны і медалі, потым, схамянуўшыся, апранаў кіцель і ішоў спраўляць «адыходную». Вяртаўся ён цвярозы, нібы і не піў. Падыходзіў да Ігната, ускудлачваў валасы.
— Ну, да сустрэчы, сынок… Застаешся за гаспадара. Як вартавы на важным аб’екце…
Бацька вяртаўся з промыслу якраз на пачатку заняткаў у школе. Загарэлы, з бліскучымі іскрынкамі ў чорных вачах, ён здаваўся падужэлым, нібы і не працаваў, а прыехаў з адпачынку. Паводзіў ён сябе нязвыкла ўзбуджана і клапатліва. Браўся за гаспадарку: то пералапаціць нарыхтаваны на зіму торф, то падправіць брамку, то ні з таго ні з сяго купіць у магазіне новыя шпалеры і пачне пераклейваць залу. Маці адгукалася на гэты клопат: глядзела на бацьку з такой несхаванай замілаванасцю, быццам яны толькі-толькі ажаніліся.
Радасць у доме гасцявала нядоўга. Набліжаліся маразы, і на бацьку навальвалася цяжкая туга. Ён амаль нічога не еў, пыхкаючы люлькай, моўчкі сядзеў каля акна і глядзеў некуды ўдалечыню, быццам каго чакаў.
— Каго гэта бацька кожны дзень выглядае? — неяк спытаў Ігнат.
— А хто ж яго ведае,— уздыхнула маці і раптам заплакала.— Кепска чалавеку. Арцель у тундру збіраецца, а з бацькі які хадок. Вось і ўспамінае мінулае: як першым разведчыкам у дывізіі быў, як гарады вызваляў.
Ігната здзівіла, што ягоны бацька, былы разведчык, не можа знайсці сабе на беразе работу. Ён наіўна параіў:
— Ішоў бы да нас у школу настаўнікам. Вось хлапчукі ўзрадаваліся б…
— Дурненькі ты,— абняла маці Ігната.— Наш бацька забыўся, чаму яго самога ў школе вучылі.
Цяга да мора ў Ігната з’явілася пасля таго, як не вярнуўся з пуціны бацька. Гэта быў настойлівы і незразумелы покліч. Ігнат глядзеў на караблі, якія прыходзілі на рэйд, на матросаў, што, як мурашкі, жвава бегалі па палубе, і гэтыя людзі здаваліся яму прышэльцамі з іншага свету, якія пабачылі на свае вочы вялікія гарады, пра якія некалі расказваў бацька.
Аднойчы летам у бухце кідаў якар цеплаход. 3 катэра на бераг сыходзілі пасажыры, дзівіліся на парослыя зеленаватым мохам сопкі. Потым зноў садзіліся на катэр, і праз нейкі час цеплаход басавітым гудком палохаў наваколле, паступова знікаў на гарызонце. Ігнат заставаўся на беразе, і ў яго з’яўлялася нястрымнае жаданне дагнаць гэты прывід, убачыць казку, якая прыходзіла да яго кожную ноч. Тады ён нават не мог і марыць, што праз колькі гадоў на гэтым самым цеплаходзе, не такім вялікім і прыгожым, якім ён здаваўся здалёк, а цесным і абшарпаным, як стары барак, ён паплыве насустрач невядомаму, у чужы, незнаёмы горад.
«А цяпер што?..» — ледзь не заскрыгатаў ён зубамі.
Пранізліва засігналіў аўтобус. Шафёр, мабыць, падумаў, што хлопец заседзеўся на лаўцы і можа не паспець на рэйс. Ігнат ведаў, што наступны аўтобус пойдзе толькі праз гадзіну, але яму было ўсё роўна. Яго ніхто не чакаў. «А Вольга?..»
Нібы халодны ветрык прабег па Ігнатавых вуснах. Ён быццам зноўку ўбачыў напалоханыя і шчаслівыя Вользіны вочы. «Не магу без цябе, Ігнатка, кахаю…»
«Кахаю…— ён апусціў галаву.— Каб ты толькі ведала, што са мной здарылася… А яшчэ нядаўна, калі толькі сустрэліся, усё здавалася такім простым.. і зразумелым».
Над галавой вісела жаўтаватае неба. Праз кучаравыя воблакі не маглі прабіцца да застылай камяністай зямлі сонечныя промні. Толькі па другі бок заліва яны пафарбавалі ў ружовы колер вяршыню няўклюднай сопкі.
Нечакана, нібы напалам, раскалолася неба. Некалькі рэактыўных знішчальнікаў пранесліся над залівам. Імкліва зніклі за жоўтымі воблакамі. Гэты трапяткі пярун, які паступова заціхаў, вярнуў Ігната да явы. Трэба было нешта рабіць. I гэтае «нешта», якое яшчэ хвіліну-другую назад было неакрэсленым і расплывістым, цяпер стала зразумелым і асэнсаваным.
«Ідыёт,— аблаяў сябе Ігнат,— пайду да Дзяніса Пятровіча, а там будзем бачыць…»
Будка тэлефона-аўтамата стаяла непадалёку ад аўтобуснага прыпынку.
Набраўшы нумар, Ігнат спахапіўся, што не ведае, як пачаць размову са штурманам. Яшчэ ўчора ён адчуваў сябе з Дзянісам Пятровічам амаль як з роўным, а хто ён цяпер для гэтага марскога воўка?
Ігнат ужо хацеў пакласці трубку, але пачуў знаёмы, нібы з судавога дынаміка, голас.
— Прывітанне,— выціснуў з сябе Ігнат.
— Хто гэта?
— Выхаванец твой турбуе. Няўжо не пазнаеш?
— Калі ўсіх пачнеш пазнаваць па тэлефоне,— азваўся штурман,— дык трэба мець на плячах не галаву, а японскі магнітафон аж на чатыры дарожкі. Я галасы сваіх каханак не магу запомніць…
Відаць, Дзяніс Пятровіч быў у гуморы, і гэта Ігната трохі супакоіла. Стала не так адзінока, як тады, калі бавіў час на лаўцы ў скверыку.
— Гэта Ігнат.
— Тады купляй мятлу і да нас. Ды і Вольгу не забудзь прыхапіць. А то сабралася пахавальная каманда. Мужчынская кампанія, што дызель без паліва…
— Дык ці не ты хваліўся, што і па голасе не можаш пазнаць сваіх каханак? — засмяяўся Ігнат.
— Ахлыні, ёлуп цара марскога. Паглядзі, колькі часу. Усе нармальныя жанчыны яшчэ на рабоце. А я прынцыпова не шукаю лёгкіх і выпадковых перамог. Не падтрымліваю кантактаў з прыгожымі бічыхамі…
Гэтыя словы балюча разанулі па сэрцы. Цяпер яны адносіліся і да яго, Ігната Собліка, былога курсанта, а цяпер чалавека без пэўных заняткаў.
— Вольга сёння на рэпетыцыі,— схлусіў Ігнат.— Не ведаю, калі і аслабаніцца.
У трубцы пачуліся кароткія гудкі. Ігнат яшчэ трохі пастаяў у тэлефоннай будцы, потым падаўся на аўтобусны прыпынак. Ён шкадаваў, што не паехаў адразу з тым кампанейскім, хоць і жулікаватым хлопцам. Заставалася толькі спадзявацца на нейкую спадарожную машыну.
Хоць дарога і вяла ў абласны цэнтр, машыны трапляліся на вочы не часта. За рулём усё больш сядзелі прыватнікі, а такія рэдка калі возьмуць пасажыра.
Ігнат адышоў трохі ад дарогі, сеў на валун. Ён злаваў на сябе за тое, што адразу не пайшоў да Дзяніса Пятровіча, а папёрся нечага ў пасёлак.
Ён нават не звярнуў увагі на чорную «Волгу», якая імкліва ляцела па дарозе. Пэўна, ехаў нейкі начальнік. Нечакана машына прыторкнулася да абочыны. 3 «Волгі» высунуўся мужчына ў сінім капелюшы.
— Да горада?
Ігнат кіўнуў галавой.
— Чакаеш запрашэння? Ну і моладзь пайшла! Галаснуць цяжка. Я дык некалі на дахах вагонаў ездзіў.
Вочы ў незнаёмца былі маладыя, але стомленыя, нібы чалавеку неставала часу, каб удосталь выспацца, а ў ягоным голасе не-не ды і праслізгвалі іранічна-паблажлівыя ноткі.
— Ну чаго стаіш як бедны сваяк? Загадалі падвезці, дык паехалі ўжо…
— Дзякую за клопат, калі мяне з кімсьці не пераблыталі,— разгублена прабурчаў Ігнат.
Адчыніўшы дзверцы, ён аслупянеў. У салоне сядзела Вольга. Яна яшчэ нічога не сказала, а Ігната ўжо страсянула здагадка: ведае.
Моўчкі, не адводзячы пільнага позірку, Вольга пасунулася ў самы куток. У белай вязанай шапцы, з-пад якой спадалі на плечы доўгія светлыя валасы, з шэрымі, бы застылымі, вачыма, яна быццам схавалася ў сабе.
Машына асцярожна кранулася з месца, паволі набрала хуткасць. За акном шалёна мільгацела каменне. Ігнат не мог уявіць сабе, што так неспадзявана і недарэчна сустрэнецца з Вольгай.
— Вось і я…— сказаў Ігнат і не вытрымаў: адвёў вочы. «Канечне, Вольга папрасіла спыніць машыну», падумаў ён.
Гэта абнадзеіла: мо яшчэ нічога і не ведае? Ды і адкуль? Проста перажывае і злуецца, як і кожная дзяўчына, за тое, што не пазваніў.
Шафёр торкнуў пальцам у клавіш радыёпрыёмніка, пакруціў ручку. У машыне загучала песня. Самотная і надрывістая:
Вы не верьте, что живу я, как в раю,
И обходит стороной меня беда…
— Во,— узрадаваўся Рыгор,— нібы па заказу песня. Не ў аднаго мяне, значыцца, клопаты.— Ён павярнуўся да Ігната: — Дзе цябе высадзіць?
— На плошчы каля помніка,— адказала за Ігната Вольга.
— А я думаў, каля кінатэатра,— засмяяўся Рыгор.
«Відаць, гэта ён тады падвозіў Вольгу,— падумаў Ігнат.— Высадзяць на плошчы, і бывай, хлопец».
Яго палохала, бянтэжыла Вользіна зацятая маўклівасць. Здавалася, ніколі не было таго інтымнага вечара на кватэры штурмана, не было і шчодрых слоў: «Кахаю…»
Ігнату здавалася, што ён апошні раз бачыць Вольгу. I гэтае адчуванне было невыноснае. А тут яшчэ назойлівая песня: «…и у судьбы, как все, как все, счастья себе прошу…».
Вольга ўбачыла, як Ігнатаў твар крывіць вінаватая ўсмешка, і не вытрымала, адвярнулася.
Унізе на хвальках пагойдваліся маленькія караблікі, на прадаўгаватых прычалах стаялі краны са стрэламі-галінкамі, а далей, на супрацьлеглым беразе, сіратліва прыторкнуліся да сопак невялічкія будыніны. Гэта быў бацькаў, а цяпер і Ігнатаў порт. Іхняе незразумелае жыццё.
«А мо ўжо і не Ігнатаў? — падумала Вольга.— Можа, ён ужо і не курсант?»
Яна ўспомніла, як усе гэтыя дні, што не бачыла Ігната, марудна цягнуўся час, як уздрыгвала ад нецярплівасці, пачуўшы тэлефонны званок, і ў душы ажыло, забалела перажытае: крохкі, амаль дзіцячы голас у вестыбюлі вучылішча: «Ведама, спекулянта…»; асветленыя вокны інтэрната і апусцелая вуліца; трывожныя вочы маці.
У грудзях біўся аслепленай чайкай нявыплаканы крык: «Ну скажы што-небудзь у сваё апраўданне! Ну скажы!..»
— Вось і прыехалі, мілорд,— скіраваўшы машыну да тратуара, сказаў Рыгор.
Ігнат адчыніў дзверцы. Ён адчуваў, што павінен нешта сказаць Вользе — хай нават схлусіць,— і не змог.
— Дзякую,— толькі выціснуў з сябе.
— Гэта ты сваёй знаёмай камфортам міністэрскім абавязаны,— павярнуўшыся на сядзенні, неяк здзіўлена паглядзеў на Вольгу Архіп Пятровіч.
«Сваёй знаёмай…» — апусціў галаву Ігпат.
«Няўжо пойдзе? Вось так возьме і пойдзе? Быццам нічога і не было…» Да болю закусіўшы вусны, Вольга свідравала позіркам шырокую, цяпер прыгорбленую Ігнатаву спіну, моўчкі прасіла: «Паглядзі на мяне, калі ласка. Няўжо не разумееш, як цяжка на сэрцы? Няўжо не адчуваеш?»
Рыгор паглядзеў на Вольгу.
— Навошта табе гэты індык? Тым больш што я сваёй прапановы не здымаю з парадку дня. Далібог, без жартачак.