ристин умерла в 1262 г.). Конунг Хакон умер в 1263 г. на Оркнейских островах. А в 1264 г. его тело было перевезено в Норвегию.
Основные вехи жизни конунга Хакона, согласно анналам[521], приведены в табл. 16.
Таблица 16
Хакон Хаконарсон в исландских анналах
Восточноевропейская информация в этой саге распадается на четыре сюжетных мотива (см. табл. 17). Один из них связан с поездками норвежцев на Белое море (в Бьярмаланд). Наиболее интересен мотив переговоров русского князя Александра Невского с норвежским королем Хаконом Хаконарсоном и не получившего завершения сватовства Василия, сына Александра, к Кристин, дочери конунга Хакона. В саге также упоминается брат Александра Невского, Андрей Ярославин. Еще один мотив касается бегства бьярмов от нашествия татар в Норвегию.
Таблица 17
Восточноевропейские сюжетные мотивы в «Саге о Хаконе Хаконарсоне»
«Сага о Хаконе Хаконарсоне» в своей начальной форме до нас не дошла[522]. Самая старшая из сохранившихся редакций – «Eirspennill», но это, как и «Codex Frisianus», – краткая редакция. Ближе к оригиналу считается «Skálholtsbók yngsta» (самый полный текст), хотя она нередко искажает имена собственные[523]. Целесообразным представляется публикация первых трех мотивов по «Skálholtsbók yngsta» с разночтениями по «Eirspennill», «Codex Frisianus» и «Flateyjarbók», а последнего (отсутствующего в «Eirspennill» и «Skálholtsbók yngsta») – по «Codex Frisianus» с разночтениями по «Flateyjarbók».
Рукописи
Основные редакции саги сохранились в следующих рукописях:
AM 47 fol («Eirspennill») – написана исландцем в Норвегии в самом начале XIV в. (ONP: ок. 1300–1325 гг.). Включает саги о норвежских конунгах с 252-й главы «Саги об Олаве Святом» по «Кругу земному» и до конца этого свода, а также саги о событиях с 1177 по 1263 г.
AM 45 fol («Codex Frisianus») – написана ок. 1300 г. (вероятнее – в самом начале XIV в.) исландцем, видимо, в Норвегии (ONP: ок. 1300–1325 гг.). Содержит текст «Круга земного», за исключением «Саги об Олаве Святом», но с добавлением «Саги о Хаконе Хаконарсоне».
GKS 1005 fol («Flateyjarbók») – самая большая древнеисландская рукопись. Написана в 1380–1394 гг. двумя исландскими священниками (ONP: ок. 1387–1395 гг.). В основном включает саги об Олаве Трюггвасоне и Олаве Харальдссоне, саги о Сверрире и Хаконе Хаконарсоне. 23 страницы с сагами о Магнусе Добром и Харальде Сигурдарсоне были добавлены к рукописи во второй половине XV в.
AM 81а fol («Skálholtsbók yngsta») – исландская рукопись ок. 1450 г. (ONP: ок. 1450–1475 гг.). Включает в себя «Сагу о Сверрире», «Саги о баглерах», «Сагу о Хаконе Хаконарсоне».
Holmperg8fol – часть А написана во второй половине XIV в. (ONP: ок. 1340–1370 гг.); часть В – на рубеже XV–XVI вв. (ONP: ок. 1500 г.). Включает в себя «Сагу о Сверрире» и «Сагу о Хаконе Хаконарсоне». Лакуны в тексте восстанавливаются по AM 325 VIII4° (ONP: ок. 1340–1370 гг.), которая, как считается, была частью Holm perg 8 fol, и по AM 304 4°, списку с Holm perg 8 fol, выполненному в XVII в. (ONP: ок. 1600–1650 гг.).
Издания
AM 47 fol
[Eirspennill.] Konunga sögur. Sagaer om Sverre og hans efterfölgere / C. R. Unger. Christiania, 1873. S. 239–484.
Eirspennill. AM 47 fol. Nóregs konunga spgur. Magnús góði – Hákon gamli / Udgivet af Den norske historiske kildeskriftskommission ved Finnur Jónsson. Kristiania, 1916. S. 471–664.
AM 45 fol
Codex Frisianus. En samling af norske konge-sagaer / C. R. Unger. Christiania, 1871. S. 385–583. Fms / Finnur Magnússon. 1835. В. IX. Bis. 228–535; В. X. Bis. 1-154.
Codex Frisianus (Sagas of the Kings of Norway). MS. No. 45 Fol. in the Arnamagnæan Collection of the University Library of Copenhagen / Halldór Hermannsson. Copenhagen, 1932 (CCI. В. IV).
GKS 1005 fol
Flateyjarbók. En samling af norske konge-sagaer med indskudte mindre fortællinger от begivenheder i og undenfor Norge samt Annaler / Guðbrandr Vigfusson, C. R. Unger. Christiania, 1868. B. III. Bis. 1-233.
Flateyjarbók (Codex Flateyensis). MS No. 1005 fol. in the old royal collection in The Royal Library of Copenhagen / Finnur Jónsson. Copenhagen, 1930 (CCI. B.I).
Flateyjarbók/ Sigurður Nordal et al. Akranes, 1945. B. III. Bis. 333–597.
AM 81a fol
Icelandic Sagas, and Other Historical Documents Relating to the Settlements and Descents of the Northmen on the British Isles / Gudbrand Vigfusson. L., 1887. Vol. II. P. 1–360. (до стр. 306 основная рукопись – AM 81a fol; после стр. 306 основная рукопись – Holm perg 8 fol; а также: «Flateyjarbók», «Codex Frisianus», «Eirspennill»).
Det Arnamagnæanske hándskrift 81a fol. (Skálholtsbók yngsta). Inneholdende Sverris saga, Bpglunga spgur, Hákonar saga Hákonarsonar / A. Kjær og L. Holm-Olsen. Kristiania, Oslo, 1910–1987. Bis. 292–678.
Skálholtsbók yngsta. The Sagas of King Sverrir and King Hakon the Old. Manuscript No. 81a fol. in the Amamagnaean Collection / L. Holm-Olsen (EIMF. Vol. III). 1961.
Holm perg 8 fol
Hákonar saga Hákonarsonar, etter Sth. 8 fol., AM 325 VIII, 4° og AM 304, 4° / M. Mundt (Norrone tekster. Nr. 2). Oslo, 1977.
J. E. Knirk. Rettelser til «Hákonar saga Hákonarsonar, etter Sth. 8 fol., AM 325 VIII, 4° og AM 304, 4° (Norrone tekster nr. 2)». Oslo, 1982.
Переводы
Английский
Icelandic Sagas and Other Historical Documents Relating to the Settlements and Descents of the Northmen on the British Isles. Vol. IV: The saga of Hacon / Tr. by Sir G. W. Dasent.
L., 1894. P. 1–373,388–395.
Датский
Kong Hakon Hakonsons, den Gamles eller den Kronedes, Saga (OS. B. IX–X). 1835. S. 119–370; 1836. S. 1-126.
Латинский
Historia regis Hakonis Hakonidæ / Sveinbjöm Egilsson (Shi. T. IX–X). 1840. P. 139–427; 1841. P. 1–144.
Немецкий
Sturla Thordssohns Geschichte von König Hakon Hakonssohn / F. Niedner // Norwegische Königsgeschichten. Bd. II. Jena, 1925. S. 115–376 (Thule. B. 18). Reprint – Diisseldorf; Köln, 1965.
Норвежские
Hákon Hákonssons saga av Sturla Þorðarson / Oversatt av A. Holtsmark. Oslo, 1964. Reprint – Oslo, 1979 (Norges kongesagaer. Jubileumsutgaven 1979 / F. Hødnebø, H. Mageroy. Oslo, 1979. B. 3).
Soga um Hákon Hákonsson av Sturla Tordarson / Omsett av Kr. Audne (Gamalnorske bokverk. Nr. 22). Oslo, 1928; 2. utgåva ved K. Helle (Norrone bokverk. Nr. 22). Oslo, 1963. Reprint – Oslo, 1979 (Noregs kongesoger. Jubileumsutgåva 1979 / F. Hødnebø, H. Mageroy. B. 3).
Русские (фрагменты)
Хрестоматия по истории Средних веков / Под ред. Н. П. Грацианского и С. Д. Сказкина. М., 1950. Т. 2. С. 338–339.
Рыдзевская 1970.
Древнерусские города. С. 92–101.
Джаксон, Спиридонов 1990. С. 113–114.
Литература
Кег 1906; Koht 1927; Шаскольский 1945а; Шаскольский 19456; Olsen 1953; Holm-Olsen 1954; Sjöstedt 1957; Helle 1961; Bjorgo 1967a; Bjorgo 1967b; Gallén 1969; Рыдзевская 1970; Шаскольский 1970; Helle 1974; Lunden 1976; Heller 1978; Sturlustefna 1988; Джаксон 1991а; Джаксон 19936; Jón Viðar Sigurðsson. 1993; Schach 1993b; Джаксон 19946; Ármann Jakobsson 1995; Ólafía Einarsdóttir 1995; Джаксон 1995; Линд 1997; Джаксон, Кучкин 1998; Sprenger 2000; Ashurst 2007.
Текст
Тексты 1–3 публикуются по изданию: Det Arnamagnæanske handskrift 81a fol. / A. Kjær og L. Holm-Olsen. Kristiania, Oslo, 1910–1987. Bls. 292–678.
Текст 4 публикуется по изданию: Fms / Finnur Magnússon. 1835. B. IX. Bls. 228–535; B. X. Bls. 1-154
81. Herfor til Biarma
Sumar þetta foru þeir herferd til Biarmalandz, Andres skialldarband ok Jvar vtuik. Þeir hofdu jjjj skip. En su sok var til ferdar þeirrar, at hofdu farit kaupferd[524] til Biarmalandz nockurum vetrum adr, Andres af Sannmelingum[525] ok Sueinn Sigridarson[526], Augmundr[527] af Spanheime[528] ok margir adrir. Þeir hofdu jj skip ok foru aptur vm haustit, Andres ok Sueinn. Enn þeir satu eptir med annat skipit, Helge Bogransson[529] ok skiparar hans. Augmundr af Spanheime var ok eptir ok for vm haustit austr[530] j Sudrdalaʀiki[531] med sueinvm sinum ok varnade. En Haleygar voru missattir vid Biarmakong. En vm vetrin fara Biarmar at þeim ok drapu alla skipshofnina. [Enn er Augmundr spurdi þat[532], for hann austr[533] j Holmgarda [ok þadan et eystra vt til hafs[534] ok letti eigi, fyr en hann kom til Jorsala. For hann þadan aptur[535] til Noregs, ok vard hans ferd allfræg. Þeir Andres ok Jvarr foru til Biarmalandz ok giordu þar et mesta hervirke j manndrapum ok ranum ok fengu storfe[536] j gravoru ok brendu silfri. Ok er þeir foru nordan, sigldu þeir j ʀỏst nordr fyrir Straummneskinnu, ok bar ór jjj skipinn, en æ. þui skipe, er Jvar var æ, barr sioinn j seglit, ok halladi sua skipinu, at jn fell siorinn, ok þui næst vellti. […] Anndres for vm haustit til Halogalandz, [ok hefir ecki verit[537] sidan af Norege[538]