3 Theophilacti Simocattae. Ed. Bonnae. P. 36.
4 Finlay. I. 298.
5 Theophanis. Chronogr. 251, 25: Αγοράσας σώματα εθνικών κατέστησε στράτευμα είς δομα ίδιον, άμφιάσας καί καΟοπλίσας αυτούς χιλιάδας ιέ.
6 Theoph Ρ. 267, 32: Ειρήνης δε βαρείας την άνατολήν καταλαβούσης άβαρικός επί την Εύρώπην έκύμαινε πόλεμος'δια τούτο ό Μαυρίκιος τάς δυνάμεις από ανατολής επί την θράκην μετήγαγεν.
7 Ibid., 233: Εύρόντες^ δε του τείχους του Άναστασικοϋ τόπους τινάς πεπτωκότας εκ των σεισμών, είσελ9όντες ήχμαλώτευσαν...
8 Ibid.: Ό βασιλεύς έδημότευσε πολλούς και Ιπεμψεν είς το μακρόν τείχος.
9 Ibid., 254, 5.
10 Ibid., 254, 6: Ό δε βασιλεύς τα του παλατιού στρατεύματα έξαγαγών της πόλεως και τους δήμους φυλάττειν τα μακρά τείχη έκέλευσεν.
11 Ibid., 279, 17.
12 Ibid., 279, 18—19.
13 Ibid., 278, 33: Φασϊ δε τίνες τον Μαυρίκιον υπο8έσ9αι τω Κομεντιόλω?όπως το ρωμαϊκό ν στράτευμα παραδώση πολέμοις δια τάς αταξίας αυτών. ι
14 Ibid., 280, 7.
15 Theoph. Ed. de Boor. P. 282—288.
16 Theophyl. Hist. VIII, 7. P. 327, 15.
17 Theophyl. VIII. 7. P. 327, 12: Και τους δημάρχους είσκαλεσάμενος προς τα βασίλεια έπυνδάνετο των δημοτεύοντων επί λεπτού τον άρι9μόν.
18 Fin1ау. History of Greece 1 , 302; В u г у . A History of later roman empire. 1 1, 86.
19 Ed. de Boor. P. 280.
20 Theoph. 287, 7: Και έπϊ άσπίδος τούτον (т. е. Фоку) ύψώυαντες εύφήμησαν εξαρχον.
21 Ibid. VI, 2. P. 243—244.
22 Chronicon paschale. P. 699: Αναφαίνονται πλοία ικανά κατά το στρογγυλοϋν καστέλλιν.
ПЕРИОД III
Сноски к главе I
1 Theoph. Chron. 302 — 303; Ramsay. The Hist. Geography of the Asia Minor. 1, 187 и др.
2 Migne. Patrologia graeca. T. LXVI. Col. 1050.
3 Malalas. 429. 16; Theoph. 175, 7; Cedreni. 1, 643, 20.
4 To Αρμενίων δίστατον και πολυπλανές, ар. Zachariae a Lingenthal. lus III. 290.
5 Edict. XIII. C. I.
6 Лучшее об экзархате у Diehl: Etudes sur I'administration byzant. dans 1'exarchat de Ravenne. 568 — 751.
7 Theoph. 287,7.
8 De Thematibus. I. P.
9 Ibid. P. 12.
10 Diehl. L'origine du regime des Themes («Extrait des Etudes d'hist. Dediees a Monod»); Gelzer. Die Genesis der Byzantin. Themenverf. Leipzig, 1899.
11 Этому вопросу посвящено нами исследование в «Известиях Русского археологического института». Т. VI: Военное устройство Визант. империи.
12 De Cerim. 657—658. 18.
Сноски к главе II
1 Nicephori arch. Const. Opuscula hist. Ed. de Boor. P. 24, 10: Έπανέοτη Κοϋβρατος δ ανεψιός Όργανα δ των Ουνογουνδούρων κύριος τω των Άβάρων χαγάνω...
2 Ibid. P. 33, причем назван Κοβράτος в достоинстве хана.
3 Chronique de Jean eveque de Nikiou, texte ethiopien. Trad, par Zotenberg. Paris, 1883.
4 Ibid. P. 400: «Koubratos .chef des Huns, neveu d'Organa».
5 Thepphanes. Ed. de Boor. P. 357, 12: Κροβάτου του κυροΰ της λεχδείσης Βουλγαρίας τον βίον μεταλλάξαντος.
6 Acta SS. § 185; Tougard. § 70.
7 ActaSS. § 198; Tougard. § 113.
8 Известия Русского археологического института. Т. X. С. 545.
9 Theophan. 433; 497, 19. Следует принять в соображение и разночтения: Κομέρσιος Cormesus. За указание развалин этого имени приносим благодарность г. К. Шкорпилу.
10 Tougard. § 121: Ό αυτός Μαύρος συν των μετ' αύτοΰ αποφυγών τα του 3εοστέπτου βασιλέως κατέλαβεν ϊχνη, έκεΐσε δεχθείς καϊ αρχών χρηματίσας.
11 Erben. Regesta. I; Migne. Pair. lat. LXXVII. Col. 1092.
12 Niederle. Slovanske Starozitn. II. 1. P. 223—224.
13 Ibid. II. 1. 278.
14 De admin, imperio. C. 29—30. Ed. Bonnae.
15 Ibid., C. 29: Εύρον ε'9νη σκλαβενικά άοπλα οντά, ατινα και αβαροι έκαλοΰντο. И далее σκλάβοι οί και "Αβαροι.
16 В первый раз эта мысль проведена у Racki, см.: Niederle. II. 1. S. 256, 261.
17 Archiv fur Slavische Philol. XVII. S. 56, 85.
18 Бартольд. Зап. Имп. Ак. Наук. I. П. 4 (1897); Туманский. Записки Восточн. отдел. Императ. Русского археол. общества. Т. X. 1897.
19 Этому вопросу посвящена моя статья в «Известиях Русск. археол. института». Т. XIV. 1. С. 44—58.
20 Хроника Фредегара изд. в «Mon. Germ. Hist.». Vol. II, и «Conversio Carantanorum». Ibid., XIII.
21 Krusch. Neues Archiv der Cesellsch. fur altere deutsche Geschichtskunde. VII. 1882; Погодин. Из истории слав, передвижений. С. 152—154.
22 Прокопий. De В. Goth. IV.
Сноски к главе III
1 Gelzer. Leontios v. Neapolis. Leben des heil. Johannes der Barmherz. S. 23.
2 Георгий Писида. Ираклиада. II. 109, 120.
3 The о ph. 303, 9: Κατά τάς λεγομένας Πύλας.
4 Gerland. Die persichen Feldzuge. 28—29//Byzant. Zeitschr. III. 2.
5 Hilprecht. Die ausgrabungen in Assyrien und Babylonien. Leipzig, 1904; I Kapitel.
6 Theoph. 318, 2.
7 Кулаковский и С они и. Аммиан Марцеллин. Кн. XVIII. 7. Киев, 1906—1908. С. 223.
8 Theoph. 322,20.
9 Chron. pasch. I. P. 729, 15.
10 Theoph. 324,20.
11 Известия инст. VI. Hieria.
Сноски к главе IV
1 Theoph. Ed. de Boor. P. 342, 10.
2 Herzog. Realencyklop. XIII, 402: Monotheleten.
3 Проф. Шестаков. Папа Мартин I в Херсоне//Труды XIII археологического съезда в Екатеринославе. II. С. 136.
4 Παπαρρηγοπουλος. Ιστορία. III. P. 357.
5 Theoph. Chronogr. Ed. de Boor. P. 353: Ό δε προλεχθεΐς Κωνσταντίνος... διήρεις ευμεγέθεις κακκαυοπυρφόρους και δρόμωνας σιφωνοφόρους κατεσκεύασε. Ниже у Феофана читается важное место о положении дворца Евдома на берегу Мраморного моря.
6 Theоph. P. 354, 14: Τότε Καλλίνικος αρχιτέκτων από Ηλιουπόλεως Συρίας προσφυγών τοϊς 'Ρωμαίοις πυρ 9αλάσσιον κατασκευάσας τα των Αράβων σκάφη ένέπρησε και σύμψυχα κατέκαυσεν.
7 Μansi. Concilia. XI. Col. 195; Hefele. Conciliengesch. III. S. 249; Hartmann. Gesch. Italiens. II. S. 258.
8 Λαμπρός. III. P. 752; Bury. II. 320.
9 Бертье-Делагард. Как Владимир осаждал Корсунь // Изв. отд. русск. языка и слов. Имп. Ак. Наук. XIV. Кн. I; Шестаков. Памятники христианского Херсониса. III. С. 30 и след.
10 Nicephori. Breviarium. 40.
11 Nicephori. 41: Έκλιπαρών — εί ζώντα Ίουστινιανόν ή την κεφαλήν αΰτω έκπέμψαι.
12 Раскопки Русского археологического института в Константинополе// Известия. Т. X.
13 Псал. 91, 13.
14 Theoph. 368, 16: Έκέλευσε Στεφάνω τω πατρικίω και στρατηγώ νυκτός άποκτεΐναι τον δήμον Κωνσταντινουπόλεως, αρ'ξασΟαι δε από του πατριάρχου.
15 Theophanes. 376; Nicephori. 44.
16 Nicephori. 44: 'Εκ τε των στρατιωτικών καταλόγων, έτι δε καϊ του γεωργικού και των βαναοσικών τεχνών, των τε εκ του συγκλήτου βουλής και του της πόλεως δήμου.
17 Theoph. 379, 23: Δια του κριοΰ τον λεγόμενον Κεντηναρήσιον πϋργον καταβαλόντος. Ср. такого же наименования башню в Никее//Известия инст. III. 180.
18 Gregorovius. II. 182—199.
Сноски к главе V
1 Pauli Diaconi. 11, 32. Post cuius mortem Langobardi per annos decem regem non habentes sub dicibus fuerunt; Hartmann. Geschichte Italiens im Mittelal-ter. 11; 1 Halfte. Gotha, 1900.
2 Hartmann. Untersuchungen zur Geschichte der Byz. Verwaltung in Italien. S. 8; Diehl. Etudes sur I'administr. byzant. dans 1'Exarchat de Ravenne. P. 6—22.
3 Migne. Patrol. Lat. LXXII. Col. 703.
4 Diehl. L'exarchat de Ravenne. P. 174, 175.
5 О папе Григории обширная литература. Укажем: Lau. Gregor I nach seinem Leben. 1845; Hartmann. Gesch. Italiens. II. I. S. 120. На русском: Успенский Ф. Церковно-полит. деят. папы Григория. Казань, 1901.
6 Migne. Patr. lat. LXXIV, 1010. Lib. 11. Horn. VI; Gregorovius. Geschichte der Stadt Rom. II. S. 42—45.
7 Gregorovius. Geschichte der Stadt Rom. II. S. 59—60.
8 Epist. IV, 24. Так, папа поручает диакону Григорию: «Propterea experien-tiae tuae praecipimus ut de vita et actibus ipsius (речь идет об епископе) subtili indagatione studeat perscrutari... ad nos eum cum scriptis tuis de his, quae in veritate cognoveris, omni modo sub competenti cautela transmitte.»
9 Разбор вопроса в книге Успенского: Церковно-политич. деятельность папы Григория. С. 208 и ел.
10 Migne. LXXVn. Epistol. Lib. XIII. Epist. XXXI.
11 Edictum Rotharis. Ed. Bluhme. Mon. Germ. Разбор эдикта: Hegel. Gesch. der Stadteverfassung in Italien. I. S. 386; В runner. Deutsche Rechtsgesch. I; Hartmann. Gesch. Italiens. II. 2, 1. Кар.
12 Edictum. § 194. Si quis cum ancilla gentili fornicatus fuerit, componat domino elus solidus XX, et si cum Romana XII sol.
13 Gregorovius. II. S. 150 squ.
14 Liber pontificalis ecclesiae Romanae. Ed. Duchesne. Paris, 1886.
Сноски к главе VI
1 Bury. The Chronological Cycle of the Bulgarians//Byz. Ζ. Β. XIX. S. 127; Marquardt. Известия Института. Т. XV.
2 В игу. Byz. Z. XIX. I, 137.
3 Theoph. P. 357.
4 Ibid. P. 358: Τον "Ογλον καταλαβών βορειοτέρους του Δανουβίου ποταμούς μεταξύ τούτων κάκείνων ωκησεν.
5 Προφ. Златарский. Период, списание. Кн. 63. С. 326—327.
6 Известия Русского археологич. института. Т. X. С. 517, 558.
7 Там же. Абоба-Плиска с альбомом.
8 Известия Русского археологич. института. Т. VIII. С. 28 и ел.
9 Nicephori pair. P. 47. Ed. de Boor.
10 Hamart. ed. Muralt. P. 622.
11 Theoph. P. 382; Niceph. P. 48.
12 Theoph. P. 497.
:13 Ibid. P. 497, 19: Αι (σπονδαϊ) τους ορούς περιεϊχον από Μηλεώνων της Θράκης.
14 Известия. Τ. Χ. С. 503 и ел.; Златарский. Период, списание. Кн. 63. С. 490; Иречек. Путеш. по Болгарии. С. 682.
15 Известия. Т. X. С. 77.
16 Там же. С. 193.
17 В болгарском журнале «Ми на л о» [ Кн. I] г. Баласчев дает исследование этого вопроса.
18 Миллер В. Экскурсы. С. 222.
19 Radloff. Die altturk. Inschr. II. 138.
20 Известия. X. С. 206 и след.
21 Theoph. 358, 15.
22 Ibid. 359,17: Κυριευσάντων δε τάς λεγομένας επτά γενεάς υπό πάκτον οντάς. По отношению к македонским славянам места разобраны в «Известиях». Т. XIV. С. 54.