История Византийской Империи VI – IX вв — страница 116 из 124

Источники и литература

Сноски к Введению

1 See bo m. Village Community. В «Журн. Мин. Нар. Просв.» за 1911 г. (март и апрель) помещена статья по этому вопросу профессора Π.Γ. Виноградова.

2 Monum. Germaniae Historica. Capitularia ed. Boretius (Capitul. de villis и Capit. Aquisgranense).

3ΛάμπροςΜιχαήλΑκομινάτουτασωζόμενα. II. Ρ. 207–208; моя книга «Образование второго Болгарского царства». Прилож., с. 65–66.

4 Nicetas Acominatus. P. 391, 537, 761.


ПЕРИОД I

Сноски к главе II

1Herodoti, I. V. С. 923. Русский перев. Ф. Г. Мищенко. 11.18–49.

2 Cod. Theod. IX. 14, 3.

3Polybii Hist. lib. XXXVI. С. 4 (V. IV. P. 106 sq. ed. Dindorf).

4 Annal. XII. 63.

5 Seeck. Geschichte des Untergangs der antiken Welt. Берлин, 1895–1909. 3 тт.; Bury. A History of the later Roman Empire. T. I. Introduction; Schurtze. Geschichte des Untergangs des griechisch-romischen Heidentums. Иена, 1887–1892. 2 тт.; Корелин. Падение античного миросозерцания. СПб·., 1895; Boissier. La fin du paganisme. Париж; есть рус. перев. 1892–1894. Москва.


Сноски к главе III

1 Описание Тацита. Annales. XV. 38–45. Литература обширная. Назовем: Baur. Das Christenthum der drei ersten Jahrhunderten; Hausrath. Neutes-tamentliche Zeitgeschichte; Renan. Ongines du christianisme, и др.

2 Suetonius. Nero. C. 38.

3 Dio Cassius. 62, 16.

4 Priamum felicem vocabat, quod superstes omnium suorum extitisset.

5 Annales. XV. 44.

6 Schiller. Nero. S. 433. Anm. 4.

7 Suetonius. Tib. 36.

8 Plinii epist. X, XCVI.

9 Acta S. Maximiliani: «Mihi non licet militare quia christianus sum»; «Non possum militare, non possum malefacere».

10 Burckhardt. Die Zeit Constantins des Grossen. 3. Aufl. S. 308–309.

11 Burckhardt, 157; Wietersheim. Geschichte der Volkerwanderung. B. III. S. 223.

12 Vita Constantini. C. 28.

13 Panegyr. Nazarii. C. 14.

14 Lactantii. C. 48; Eusebii. Historia ecclesiastica. X. 5.

15 Vita Constantini. II. 24–42, манифест к язычникам; II. 48–60 — к восточным народам.

16 Burckhardt. Die Zeit Constantins des Grossen. S. 340–341.

17 Объяснения рельефов: Huelsen. Das Forum Romanum. Rom, 1904. S. 64, 86–88.

18 Athanasii. Oratio contra gentes, ap. Migne. Pair. gr. T. XXV. Col. 4 (составлено приблизительно в 347 г.).

19 О нем: Clausse. Basiliques et mosaiques chretiennes. Т. I. Paris, 1893. P. 117–120.

20 О положении базилики: Huelsen. S. 194–195.

21 Cod. Theod. XVI. 2.

22 Hefele-Leclercq. Histoire des conciles. I. Paris, 1907. P. 357.

23 Из письма к александрийскому епископу Александру (Vita Const. II. С. 64; Migne. P. gr.). XX. Col. 1038.

24 Loeschcke. Das Syntagma des Gelasius (Rheinisches Mus. T. LX. 1905) приходит к выводу о существовании протоколов.

25 Vita Constant. Lib. III. С. 10.

26 Histoire des conciles. I. P. 431.

27 Burckhardt. Die Zeit Constantins des Grossen. S. 389–390.

28 Ibid., 392.

29 Ammiani Marcellini. XXI. 15, 18.

30 Ibid. 10, 8.


Сноски к главе IV

1 Firmicus Maternus, de errore profanarum religionum. О нем: Ebert. Allgem. Geschichte der Literatur des Mittelalters. Leipzig, 1889. I. S. 130–134; Teuffel. Gesch. der rom. Literatur. 3. Aufl. S. 953.

2 Schiller. Geschichte d. romisch. Kaiserzeit. II. S. 290–292.

3 C. Th. 16, 10, 2–3.

4 C. Th. 16, 10, 4.

5 C. Th. 12, 1, 46.

6 Ammiani Marcellini. 20, 4, 1: «Constantium urebant Juliani virtutes».

7 Дата провозглашения, по новым данным, относится ко второй половине мая. Morey. The date of the election of Julian (Supplem. Papers of the Amer. School in Rome. Vol. I. P. 192–194).

8 Для образца приведем следующие слова (ер. 680. Libanii R. I. 421): «Σώμαμενανθρώπου, ψυχήδε 9εοϋ… τωνδεώντωμενσΐτονέσ9ίεινδιέστηκεν, ενδετητηςαρετήςασκήσεικαίτητηςψυχήςέπιμελείίαπλησίοναυτώνεστίν». То есть: «По телу он был человек, а1 по духу бог… от богов только тем отличался, что вкушал пищу, а по упражнениям в добродетели и по душевным свойствам он к ним приближался».

9 Ammiani Marcellini. XXI, 10, 7.

10 XXXII. 4, 3.

11 Cedreni. I. P. 532. Bonn.

12 Ibid.: Εεπατετωβασιλεΐ' χαμαίπέσεδαίδαλοςαύλά' ουκέτιΦοίβοςέχεικαλύβαν, ουμάντιδαδάφνην, ουπαγάνλαλέουσαν' άπέσβετοκαιλάλονύδωρ.

13 Juliani Imp. Ер. 78 (И. 603, ed. Teubn.).

14 Juliani. Ер. 38.

15 Superstitiosus magis quam sacrorum legitimus observator. A mm. Marc. XXV. 4, 17.

16 Epist. 49.

17 Epist. 63.

18 Epist. 4.

19 Epist. 52.

20 Epist. 6.

21 Epist. 26.

22 Epist. 42.

23 Cod. Theod. XIII. 3, 5. Magistros studiorum doctoresque excellere oportet moribus primum, deinde facundia: sed quia singulis civitatibus adesse ipse non possum, jubeo quisque docere vult non repente nee temere prosiliat ad hoc munus, sed judicio ordinis probatus decretum curialium mereatur, optimorum conspirante consensu: hoc emm decretum ad me tractandum refertur ut altiore quodam honore nostro judicio studiis ci vita turn accedat.

24 Migne. Patrol, gr. 76. Col. 510. На него делал возражение Кирилл александрийский: ΠροςτατουενάΟέοιςΙουλιανού.

25 Ibid. Col. 708.

26 Cedreni. I. P. 535. Ed. Bonn.

27 Amm. Marc. XXV. 4.


Сноски к главе V

1 Cod. Theod. XVI. 5, 6, а. 381 Jan. 10 (ed. Mommsen-Meyer. I. 856).

2 Hefele-Leclercq. Histoire des Conciles. II. P. 24–25.

3 Superstitio, insania [Cod. Theod. XVI. 10, 2; 10, 3 (a. 341, 346)].

4 Monum. Germ. Historica Auctor. antiquiss. VI pars. I. P. 280.

5 Sozom. VII. 15. Athanasiades. Die Begriindung des orthodoxen Staates durch Kaiser Theodosius den Grossen. Leipzig, 1902. S. 13–15.

6 Cod. Theod. XVI. l,2;Sozomeni. VII, 4.7 Sozom. VII, 9.

8 Waitz. Leben und Lehre des Ulfila. 1840; BesseL.Leben des Ulfila. 1860.

9 Григорьев. Журн. мин. нар. проев. Март. 1875.

10 Guldenpenning. Geschichte des ostromischen Reiches unter den Kaisern Arcadius und Theodosius II. Halle, 1885. S. 91; Kaufmann. Deutsche Geschichte. Leipzig, 1880. I. 289.

11 Getica. P. 86–87. Ed. Μοmmsen; Mon. Germ, historica Auctor. antiquiss. Tomi V. Pars I. Berol. 1882.

12 Mommsen. Das romische Militarwesen seit Diocletian//Hermes. XXIV. 1889. S. 195.

13 Procopii. De bello Persico. II, 15: ξύμβολατηςαρχής; Theoph. Chro-nogr. Ed. Boor. P. 240: об Арефе, филархе арабском.

14 Agathiae. V. С. 13; Zocimi. P. 206, 12.

15 Иоанн Антиохийский. Р. 611.

16 Моя статья «Константинополь в последние годы IV века»//Известия Русского археологического института в Константинополе. IV. 159.

17 Migne. Т. LXVI. Col. 1089. С. 14, 15.

18 Grosvenor. Constantinople. Т. 1. 377–380.


Сноски к главе VII

1 Ludwich. Eudociae augustae carmina graeca//Bibl. Teubneriana. Lipsiae, 1897; Diehl. Figures byzantines. Paris, 1906.

2 Teuffel. Gesch. der Rom. Lit. S. 1134.

3 Hefele. II. S. 149.

4Μ an si. Concilia. VI. 716.

5Μ a n s i. VI. Col. 736: Διατοτύνθεύνλό^Όνσαρκώδηναικαιένανδρωπήσαικαιεξαυτήςτηςσυλλήψεωςένώσαιέαυτωτονεξαυτήςληφ9ένταναόν.


Сноски к главе VIII

1 Епарху посвящены две страницы в сочинении: Zachariaev. Lingen-thal. Geschichte des griechisch-romischen Rechts. S. 365–367. 3-е Auflage. Berlin, 1892. Специальная работа напечатана в «Известиях археологич. института». Т. IV. Вып. 2 и принадлежит автору этой книги.

2 Mommsen. Romisches Staatsrecht. II. S. 1117 (3. Aufl.).

3Οτηςπόλεωςέπαρχοςεν тй πόλειμείζωνπάντωνεστίμετάτονβασιλέα. Eclogae Leonis et Constantini. IV. 11, ар. Migne. Patrol, gr. T. CXIII. Col. 468; ср.: Σάεα. Μεσαιωνικήβιβλιοθήκη. IV. P. 28: Τοτουέπαρχουαξίωμα… βασίλειοςδεαυτήαρχήειμηόσονάπόρφυρος.

4 Ulpianus (Mosaicarum et rom. legum. Coll. 14, 3, 2): Fam eo perventum est constitutionibus, ut Romae quidem praefectus urbis solus super ea re (лишение свободы) cognoscat, si intra milliarium centesimum sit in via commissa, ap. Mommsen. О. с. II. S. 969.

5 Mommsen. S. 1059, 1063, 1067.

6 Как видно из приведенного выше места Εκλογήτωννόμων, ар. Migne. Т. CXIII. Col. 468.

7 Constantini de Cerimoniis. P. 503.10: Κα9ώςτοπαλαιόνέκράτειτοιςβασιλεΰσινεσόςεξερχόμενουτουβασιλέωςέπΐφοσσάτουτονπραιπόσιτονπαρεαντηνεαυτούαρχήςέπικράτειαν, καϊτωμαγίστρωκαιτωέπάρχωτηντηςπολιτείαςκαϊτουκοινούτηνδιοίκησιν. Приведенное место служит превосходным комментарием известия Начальной Русской летописи под 6374 г. «Цесарю же отшедшю на Огаряны (Орифонта в Константине граде остави)… весть епарх посла к нему, яко Русь идет на Царьгород». Тогдашний епарх Никита Орифа, хорошо известный в Византийской летописи, был временным заместителем царя по случаю похода на агарян, в котором царь принял личное участие.