1. De Evangelio: in principio erat verbum
Eodem anno frater Wernerus magister generalis in capitulo generali instituit, ut in reverenciam et honorem incarnacionis domini nostri Jesu Cristi singulis diebus finita summa missa, clerici evangelium: in principio erat verbum, cum versiculo: ostende nobis domine misericordiam tuam, et collecta: omnipotens sempiterne deus dirige actus nostros in beneplacito tuo, legerent, et dum dicerent: et verbum caro factum est, fratres flecterent genua sua usque ad finem collecte.
2. De edificacione castri morungen
Anno domini MCCCXXVII frater Hermannus commendator de Elbingo et hospitalarius domus principalis civitatem dictam Morungen circa civitatem Salfelt, nomen suum trahens a stagno, in cujus sita est littore, instauravit.
3. De destructione castri cristmemele
Anno MCCCXXVIII castrum Memelburgk, quod fratres de Lyvonia edificaverunt anno domini MCCLII et sub dicione fuit eorum usque ad presens tempus, translatum fuit ad fratres de Prussia. Unde castrum Cristmemela, quod frater Carolus magister edificavit, est in die beati Petri ad vincula desolatum.
4. De prenosticacione hujus destructionis
Hujus castri destructionem prenosticacio aliqua precessit. Anno domini MCCCXXVII eodem tempore anni, quo sequenti anno destructio facta fuit, tres fratres in cenaculo dicti castri circa crepusculum steterunt, cum adhuc pauce stelle apparerent, et viderunt unam stellam in plaga aquilonis, que pretermisso naturali cursu, retrograde celeriter cucurrit ultra C passus, et stetit ibi, nec fuit reversa, licet dicti fratres reversionem ejus diucius expectarent.
5. Item de eodem
Anno domini MCCCXXVIII fuit terre motus in dicto castro, et non alibi, et quaciebatur terra tam horribiliter, quod edificia alta minabantur ruinam, ita quod hii, qui in edificiis fuerant, volebant jam saltare ad terram, ut evaderent mortem.
6. De vastacione territorii castri garthe
Eodem tempore LX fratres et familia virorum de Prussia exierunt versus castrum Gartham, et dum intelligerent, eos premonitos esse, miserunt CCCC viros, qui intraverunt territorium dicti castri, et depredaverunt id, et reversi sunt ad exercitum fratrum. Altera die dum Lethowini crederent fratres rediisse ad terram suam, et irent ad agros suos, extunc fratres cum toto exercitu suo intraverunt potenter dictam terram, et usque ad sex leucas eam depopulati sunt incendio et rapina. Plures eciam nobiles de dicto castro cum omni domo et familia sua usque XCIIII animas adjuncti sunt fratribus, et venientes in Prussiam baptismi graciam perceperunt.
7. De destructione preurbii
Per id tempus fratres de Raganita cum LXXX viris intraverunt preurbium, et moverunt bellum contra castrenses de Puthenica, ad quod venerant pridie CC viri hospites, et fratres nesciebant. Et intrantes mane in ortu diei, cum adhuc quiescerent in strato suo, irruerunt improvise in eos, et viros et mulieres, et parvulos, qui effugere non poterant, occiderunt, et deinde preurbium cremaverunt.
8. De combustione preurbii castri oukaym
Non longe autem post iidem fratres de Raganita cum suis subditis preurbium castri Oukaym, dormientibus castrensibus intraverunt et totaliter cremaverunt, et preter IIII viros, qui in castro fuerant et preter paucos, qui effugerant, omnes alii cum uxoribus, liberis, pecoribus et pecudibus aut igne aut gladio consumpti.
9. De castrensibus medewage
Anno domini MCCCXXIX Joannes de Luccelburgk rex Bohemie cum nobilibus regni sui et duce Slesie de Valkenbergk, et comitibus de Lininge, de Otinge, de Niuenar, de Wilnow, Hanaw, de Wirtembergk, de Scowenbergk, et de Valkensteyn, et dominis de Kerpin, de Gera, de Berga, de Rotenstein, de Damis, de Kotebus, de Misna et burgravio de Dona, et cum multis nobilibus regni Alemannie et Anglie, intravit in terram Prussie. Cum hiis omnibus frater Wernerus et fratres CC et XVIII milia pugnatorum preter pedites ivit versus Lethowiam, et in vigilia purificacionis beate Marie obsedit castrum Medewage, et post multas impugnaciones subdiderunt se fidei Cristiane et VI milia hominum dicti castri sunt in nomine domini baptizati, sed non longe post apostataverunt.
10. De destructione terre colmensis
Medio tempore, quo hec agerentur, et eodem die Lotheco rex Polonie maliciam, quam diu conceperat, adimplevit, et cum VI milibus pugnatorum dolose non obstantibus treugis, quas cum rege Bohemie et magistro fecerat, intravit terram Colmensem et V diebus et V noctibus vastavit incendio et rapina. Ecce stupendum et exsecrabile nefas. Iste rex antea fuit dux, et noviter a sede apostolica in regem institutus, ut esset sancte ecclesie, fidei et fidelium eo diligencior et fideliter et magis strenuus propugnator. Nunc autem non solum non defendit cetum fidelium, sed eos, qui defendunt, crudeliter impugnat. Et quod deterius est, cum rex Bohemie, et magister et exercitus eorum essent in actu impugnandi infideles et vindicandi injuriam domini crucifixi, ipse maliciam, quam supra diximus, perpetravit.
11. De prenosticacione belli
Anno domini MCCCXXIX ultima die mensis Januarii in ipsa nocte, que precessit vigiliam purificacionis beate Marie, quidam Pruthenus vigil in castro Girdavie vigilans, audivit tonitrua et coruscaciones, et posthec vidit in aëre innumeros viros enses evaginatos vibrare; deinde vidit lucem maximam in quatuor plagis terre, et in medio lucis crucem fulgidam, cujus summum brachium quod se extendit ad orientem, primum cepit oriri, deinde paulatim proximum brachium ad occidentem, post hoc brachium dextrum ad meridiem; et sinistrum brachium ad aquilonem. Tandem venit turbo magnus, qui involvens hec omnia secum duxit versus orientem in Lethowiam. Et tum disparuerunt omnia etc.
12. De destructione castri wischerat
Licet dominus in deuteronomio dicat: Mea est ulcio, et ego retribuam, iterum tamen Mattathias cum appropinquaret tempus moriendi, dixit filiis suis: Mementote operum patrum vestrorum, que leserunt in generacionibus suis, et accipietis gloriam magnam et nomen eternum. Et interpositis quibusdam, addit: Vindicate vindictam populi vestri, et retribuite retribucionem hostibus vestris. Et alibi, interfectis hiis, qui non resistentes hostibus in simplicitate sua mortui sunt, dixit vir proximo suo: si fecerimus omnes sicut fratres nostri, et non pugnaverimus adversus hostes pro animabus nostris, et justificacionibus nostris, cicius disperdent nos a terra. Hiis et aliis sacre scripture monitis salubriter eruditi magister et fratres, terram Prussie sub innumeris expensis et angustiis de manibus infidelium ereptam et fidem inibi multorum nobilium sanguine complantatam contra dicti regis impugnacionem defendere decreverunt, propter hoc res et corpora exponentes. Magister igitur congregato magno exercitu misit eum in Poloniam anno supradicto in estate, et obsedit castrum Wischerat regis Polonie, in quo habitabant viri scelerati, famosi in malicia sua, qui pretereuntes homines facto navigio in Wisela spoliabant rebus suis, eosque captivaverunt aut occiderunt, et nullus poterat eos evadere sine damno, et hoc continuaverunt multis annis in grave prejudicium fratrum et suorum, et post multas impugnaciones tandem intraverunt potenter, et percusserunt peccatores in ira sua et viros iniquos cum indignacione sua, et captis omnibus et occisis castrum cum indignacione penitus cremaverunt.
13. De destructione castrorum nikel et plurium
Eodem anno et estate venit alius exercitus fratrum et terram circumjacentem civitatem Brist vastaverunt incendio et rapina. Et hoc facto processit exercitus et obsedit quoddam castrum, ubi obsessi tradiderunt id sub hiis pactis, ut salvis rebus recederent. Deinde processit exercitus predictus ad duo castra alia, et ad castrum Nakel, que tria castra expugnaverunt violenter successive, et captis omnibus et occisis, castra in cinerem converterunt. In hoc castro fuit capitaneus quidam, Henricus nomine, miles, qui indifferenter clericos et laicos, religiosos et seculares, et quoscunque pretereuntes spoliavit, et crudeliter molestavit. Hic captus fuit a fratribus, et cum quererent ab eo, cur tot et tanta mala perpetrasset, respondit: Quia mihi nullus prohibuit, aut defendit. Ecce quomodo impunitas scelerum intencionem tribuit delinquendi.
14. De vastacione territorii wayken
Anno domini MCCCXXX comes de Marcha et de Manda, et germanus comitis de Juliaco cum multis militibus et nobilibus de Alemannia venerunt ad terram Prussie et tempore hyemali magister venit ad terram, et misit cum eis C fratres et tria milia equitum, qui intrantes terram Lethowie, territorium, quod dicitur Wayken, incendio vastaverunt, et quia homines longe ante premoniti fuerunt, predam modicum receperunt.
15. De exustione castri jedemini et suburbii
Eodem tempore fratres de Raganita cum suis subditis occulte in ortu diei dormientibus Lethowinis intraverunt suburbium castri Jedemini et totum illud cum hominibus, mulieribus et parvulis et omni supellectili penitus combusserunt, preter XII viros, qui ad castrum fugientes mortis judicium evaserunt.
16. De destructione civitatis rigensis
Anno predicto, scilicet MCCCXXX tempore paschali cum jam civitas Rigensis fere per annum obsessa fuisset, immortalis (ut quondam estimabatur) discordia inter cives Rigenses ex una parte et fratres domus Theutonice de Lyvonia ex altera mortem subiit temporalem, quod invalescente fame et sedicione, que timebatur inter rectores civitatis et commune populum, coacti sunt cives se et sua et civitatem et libertates et omnia jura et privilegia sua tradere in manus fratris Eberhardi de Monheim magistri terre Lyvonie et fratrum, ut de hiis omnibus ordinarent et disponerent secundum sue beneplacitum voluntatis. Et non intravit civitatem magister, priusquam fossata essent impleta cum muro in longitudine XXX cubitorum. Et dixit quedam mulier: Utique iste magister valde grossus est in corpore, qui requirit tantum spacium, et non intrat per alias portas sicut ceteri homines cristiani.
17. De vastacione terre colmensis
Eodem anno in autumno Lotheco rex Polonie cum omnibus equitibus regni sui, et multis stipendiariis, et VIII milibus, quos ei misit rex Ungarie de populo suo in subsidium, intravit potenter terram Colmensem et obsedit civitatem et castrum Schönese, et post hoc venit ante castrum Lypam, nec tamen horum aliquod impugnavit, sed X diebus terram predictam rapina et incendio molestavit. Tandem deficientibus victualibus et pactis quibusdam intervenientibus recessit.
18. De quodam miraculo
In hoc exercitu fuit quidam comes magister Wilhelmus capitaneus Ungarorum, cui beata virgo apparuit in visione, noctis tempore, cum jaceret in stratu suo, et duris verbis eum increpans ait: Quare destruis terram meam multorum Cristianorum sanguine plantatam. Si non recesseris, scito, quod mala morte brevi morieris.
19. De vindicta domini
Medio tempore, quo Ungari terram Colmensem destruerent, rex Ungarie cum maximo exercitu processit contra regem quendam subditum suum. Dum regnum illius invaderet, rustici illius regionis arbores sylve, per quam oportebat Ungaros redeundo transire, serris preciderunt per medium, ut dum una caderet, tangendo aliam deprimeret, et sic deinceps. Unde factum est, ut dum in reditu intrassent Ungari dictam sylvam, et rustici predicti moverent arbores, cecidit una super aliam, et sic cadentes omnes utraque parte oppresserunt magnam multitudinem Ungarorum. Ecce licet deus natura sit bonus, placidus et misericors, paciens et multe misericordie, tamen secundum prophetum Naum, est eciam ulciscens dominus, et habens furorem, ulciscens dominus in hostes suos et irascens ipse inimicis suis. Quomodo ergo poterat dominus in paciencia et misericordia tolerare, quod iste rex Ungarie gentem suam miserat ad destruendam terram Cristi et matris sue et fratrem inibi habitancium, qui quotidie parati sunt exponere res et corpus, ut vindicent injuriam domini crucifixi. Utique sine ulcione non poterat dominus pertransire.
20. De morte magistri generalis
Anno predicto, scilicet MCCCXXX in octava sancti Martini hyemali frater Joannes de Endorph, Saxo nacione, ordinis domus Theutonice, instigante dyabolo et propria iniquitate fratrem Wernerum magistrum generalem, dum cantatis vesperis exiret de ecclesia, interfecit, quod ipsum pro suis excessibus increpabat. O Joannes fratricida quid fecisti? En sanguis fratris tui clamat ad deum de terra. Quis unquam audivit talia horribilia? perpetrasti enim malum, quod a principio fundacionis ordinis non est factum. Tu non es secutus interpretacionem nominis tui; Joannes dicitur, in quo est gracia. Sed, heu! in te nullla fuit gracia, quod cum magister te corriperet pro defictis tuis, tu eum, si sapiens fuisses, debueras diligere ceu patrem tuum. Nunc autem, ut stultus, eum odio habuisti. Cur tanta benignitate usus non fuisti? Cur Jude demencia eodem die cibum et potum ejus osculatus fuisti, et tum ipsius corpus cultello perforando sanguinem effudisti? Ipse te corripiendo de morte anime ad vitam revocare studuit. Ibi tu cum feriendo vitam auferens mortem crudeliter intulisti. Quis igitur dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrymarum! et plorabo die et nocte principem populi mei sic miserabiliter interfectum.