В Океане есть некий остров под названием Потерянный, выделяющийся по сравнению со всеми прочими землями красотой местности, всеобъемлющим изобилием и удаленностью. Людям он неведом, ибо если когда-либо по случайности и бывал найден, то впоследствии, когда его искали, он уже не обнаруживался, поэтому носит название «Потерянный». Говорят, его достиг святой Брендан. Мы обогнули острова и теперь устремляемся в Преисподнюю.
О Преисподней. Преисподняя названа так, потому что располагается исподволь земли. И подобно тому как земля расположена посреди воздуха, так и Преисподняя расположена посреди земли. Поэтому она и называется краем земли. Это место, потрясающее пламенем и серой, расширяющееся внизу и сужающееся кверху. Она называется озером или землей смерти, ибо воистину умирают души, туда сошедшие.
Об именах Преисподней. Ее называют огненным омутом, ибо, подобно камню в море, там тонут души. Называют ее и землей тьмы, ибо она погружена в чад и облака зловония. Она называется страной забвения, ибо подобно тому как позабыли о Боге, так и их помиловать позабыл Бог. Еще дрожь и трепет принесли ей имя Тартар, ибо там будет плач и скрежет (Мф. 8, 12). Она же Геенна, то есть «земля огня», ибо словом «гея» обозначается земля. По сравнению с ее огнем наш огонь — это лишь бледная тень. Ее глубины носят имя Эреб, они полны драконов и огненных червей. Ее разверзшееся жерло называется пропастью, как бы «открытой пастью». То место, откуда исходит вонь, называется Ахерон, то есть «отдушина», ибо источает нечестивое дыхание. Она же Стикс, что по-гречески, как говорится, означает «скорбь». Флегетон — это река Преисподней, окруженная огнем, серным смрадом и ужасными запахами. Существует еще множество других мест как на суше, так и на островах, терзающих холодом и ветрами, а то и наводящих ужас как огнем, так и серными испарениями. Обозрев огненные пределы Преисподней, мы стремимся найти спасение в водах.
ИСТОЧНИКИ ПЕРЕВОДОВ
Августин. «О Граде Божьем»
Augtistinus. De civitate Dei // Monumetae Patrologiae Latinae. Vol. 41.
«Книга о зверях и чудовищах»
Liber monstrorum / Introduzione, edizione, versione e commento di Franco Porsia. 1976; Pfister F. Kleine Schriften zum Alexanderroman // Beitrage zur klassischen Philologie, 61. 1976. P. 382–393; Haupt M. Opuscula. Lipsiae, 1876. Vol. II. P. 218–252.
Фома из Кантимпрэ. «О природе вещей»
Thomas Cantimpretanus. Liber de Natura Rcrum / Editio priceps secundum codices manuscriptos. Ed. H. Boesc. Teil I: Text. Berlin — New York, 1973; Friedman J.B. Thomas of Cantimpre. DE NATURIS RERUM: Prologue, Book III and Book XIX // Cahiers D'Etudes Medievales. 1974. Vol. II. P. 107–154.
Исидор Севильский. «Этимологии»
Isidori Hispalensis episcopi Etymologiarum sive Originum Libri XX / Rec. W.M.Linsay. Oxford, 1911. Vol. I–II.
Плиний. «Естественная история»
С. Plinii Secundi Naturalis historiae libri XXXVII/ Ed. С. Mayhoff. Lipsae, 1892–1906.
Авл Гелий. «Аттические ночи». О необыкновенных чудесах среди варварских народов, равно как и о страшном и приносящем смерть колдовстве, а еще о внезапном превращении из женщины в мужчину
The Attic Nights of Aulus Gelius / With an English transl. by J.C.Rolfe. London, New York, 1927. Vol. II. P. 161–169.
«Послание Фарасмана императору Адриану»
Do Rebus in Oriente Mirabilibus (Lettere de Farasmanes) / Edition synoptique accompagniic d'une introduction et notes par C. Lecoteux. Mcisenhem am Glan, 1979 (Beitragc zur Klassischen Philologie. Heft. 103).
«Римские деяния». О разнообразии и чудесах мира, а также об их значении
Gesta Romanorum / Ed. H.Ocstcrley. Berlin, 1872. P. 574–576.
Ратрамн. Послание о кинокефалах
Ratramni Corbiensis Epistolae // Monumenta Germaniae Historica. Epistolae Karolini aevi. T. IV. Berlin, 1925. S. 155–157.
«Книга о чудесах мира»
Burnett C.S. An apocryphal letter from the Arabic philosopher Al-Kindi to Theodore, Frederick II's astrologer, concerning Gog and Magog, the Enclosed nations, and the scourge of the Mongols // Viator. 1984. Vol. 15. P. 152–167; Burnett С. and Dalche P. G. Attitudes towards the Mongols in Medieval Literature: the XXII kings of Gog and Magog from the court of Frederic II to Jean de Mandeville // Viator. 1991. Vol. 22. P. 153–167; Jacobi de Vitriaco Libri duo quorum prior orientalis sive Hierosolymitanes, alter occidentals historiae nominee inscribitur. Douai, 1597; Gcsta Deis per Francos sive orientalium expeditionum regni Francorum Hierosolymitani historia a variis sed illius aevi scriptoribus litteris commendata / Ed. Bongars. T. I–II. Hanau, 1611.
Гонорий Августодонский. «Об образе мира»
Flint V. Gonorius Augustodiensis. «Imago Mundi» / Archives d'histoire doctrinal et litteraire du Moyen Age. 1982. P. 1—153.
СОЧИНЕНИЯ, ИСПОЛЬЗОВАННЫЕ В ПРИМЕЧАНИЯХ И КОММЕНТАРИЯХ
Адам Бременский. «История Гамбургских архиепископов» — Adam von Bremen. Hamburgische Kirchengeschichte / Dritte auflage herasusgegeben von B. Schmeidler. Hannover; Leipzig, 1917.
Адомнанус. «Житие святого Колумбана» — Adomnan's Life of Columba / Ed. and trans, by late A. O. Anderson and by M. J. Anderson. Revised by M.J.Anderson. Oxford, 1991.
Беовульф / Пер. В. Г. Тихомирова // Беовульф. Старшая Эдда. Песнь о Нибелунгах. М., 1975. С. 27–180. Klaeber F., ей. Beowulf and The Fight at Finnsburg. 3rd ed. Lexington, Mass.: Heath, 1950.
Иоанн Вейер. «Об обманах демонов, заклинаниях и колдовстве» — Ioannis Wieri. Dc Praestigiis Daemonum, ct incantationibus ac veneficiis libri sex. Basilac, 1583.
Гервазий Тильсберийский. «Императорские досуга» — Gervasius Tilsberiensis. Otia Imperialia / Ed. G.W.Leibnitz // Scriptore rerura Brunsvicensium. Hannover, 1707–1710. Vol. I. S. 881-1004. Vol. II. S. 751–784; Des Gcrvasius von Tilbury Otia Imperialia / Hrsgbn. von F. Leibrecht. Hannover, 1856.
Григорий Турский. Церковная история франков — Gregorii Turonensis. Historiae Francorum libri X. Ed. W. Arndt, Br. Krush // MGH. SSRRAMM. T. I. Berolini, 1884.
«Деяния Александра» — Incerti Auctoris Epitoma Rerum Gestarum Alexandri Magni um Libro de Morte Testamentoque Alexandri / Ed. P.H.Thomas. Lipsiae, 1966.
А.Жизлен де Бусбек. Сочинения — A. Gislenii Busbequii omnia quae extant. Lugd. Batav. ex officina Elzeveriana. 1633.
«Космография Этика» — Die Kosmographie des Aethicus / Hrsg. von Otto Prinz // MGH. Quellen zur Geistesgeschichtc des Mittclalters, 14. Munchen, 1993; Die Kosmographie des Ister Aithikos im lateinischen Auszuge des Hieronimus. Aus einer leipziger Handschrift zum Erstenmale Besonders herausgegeben von H. Wuttke. Leipzig, 1853.
Марциан Капелла. «О браке Филологии и Меркурия» — Магtianus Capella / cd. James Willis. Leipzig, 1983.
Легенды средневековых карт (Карта из «Комментария на Апокалипсис» Беата из Лиебаны, Хсрефордская и Эбсдорфская карты, карта из «Полихроникона» Рапульфа Хигдена) — Марраеmundi / Ed. К. Miller. Bd. I–VI. Stuttgart, 1895–1898.
Откровения Псевдо-Климента — Die Pseudoklementinen: Recognitionen in Rufins Ubersetzung / Hrsg. B. Rchm. Berlin, 1965.
Павел Дьякон. «История лангобардов» — Pauli historia Langobardorum edentibus LBethman ct G.Waitz// MGH. SSRRLL S. 12-192.
Помпопий Мела. «Хорография» — Pomponii Melae. Dc chorographia, libri tres / introduzione, ed. critica e commento a cura di Piergio Parroni. Roma, 1984.
«Путешествие сэра Джона Мандевилля» — Mandeville's Travels / Texts and translations by M. Letts. London, 1953. Vol. I–II.
Солин. «О вещах достопримечательных» — C. Ivlii Solini. Collectanea Rerum Memorabilium / Rec. Th. Mommsen. Berlin, 1864.
«Физиолог» — Physiologus Latinus Versio Y / Ed. by F.J. Carmody // University of California Publications in Classical Phylology. 1941. Vol. 12. N. 7. P. 95–134.
Хождения апостолоп Андрея и Варфоломея — Passio Апdreae ex Actis Andreac Martyria Andreae; Acta Andreae уt Matthiae; Acta Pctri et Andreac; Passio Bartholomaei; Martyrium Matthaei / Ed. M. Bonnet // Acta Apostolorum Apocrypha / Post C. Tischendorf denuo edid. R.A. Lipsius et M. Bonnet. Partis alterus. V. I. Lipsiae, 1897. Хождение апостола Андрея в стране Мирмидонян // Труды В.Г.Васильевского. Т. II. Вып. I. СПб., 1909. С. 212–295.
«Хроника Фредегара» — Chronicarum quac dicuntur Fredegarii Scholastic! libri IV. Cum Continuationibuis// MGH. SSRRMM. V. II. S. 1-214.
Яков Ворагинский. «Золотая легенда» — Jacobi a Voragine. Legenda Aurea vulgo Historia Lombardica dicta / Rec. Th. Graesse. Lipsae, 1850.
ИЗБРАННАЯ БИБЛИОГРАФИЯ
Anderson A.R. Alexander's Gates, Gog and Magog, and the Inclosed Nations. Cambridge, 1932.
BoltonJ.D.P. Aristcas of Proconnesus. Oxford, 1962.
Bynum С W. Metamorphosis and Identity. New York, 2001.
Campbell M.В. The witness and the Other World: Exotic European Travel Writing, 400-1600. Ithaca and London, 1988.
Ctesias. La Perse. L'Inde: Les Sommaires de Photius / Publ. par R Henry. Bruxelles, 1947.
Flint V. I.J. Monsters and the Antipodes i n the Early Middle Ages and Enlightenment // Viator 1984. Vol. 15. P. 65–80.
Friedman J.B. The monstrous races in Medieval art and thought. Cambridge (Mass.), 1981.
Kappler C. Monstres, demons et merveilles a la fin du Moycn Age. Paris, 1980.
Kline N.L. Maps of Medieval thought: the Hereford paradigm. Woodbridge, 2001.
Leake J.A. The Geats of Beowulf. A Study in the Geographical Mythology of the Middle Avges. Madison, Milwakee, and London, 1967.